เพื่อทำความเข้าใจรากฐานของประวัติศาสตร์ชาติไทย การศึกษาเรื่องราวในแต่ละยุคสมัยจึงเป็นสิ่งจำเป็น โดยเฉพาะอย่างยิ่ง อาณาจักรสุโขทัย ที่มีความสำคัญในฐานะรัฐไทยรัฐแรก และเป็นรากฐานของอารยธรรมไทย ALTV จึงสรุปบทเรียนเกี่ยวกับอาณาจักรสุโขทัยมาฝากกัน

การสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย

อาณาจักรสุโขทัยก่อตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 1792 โดยมี บุคคล สำคัญ 2 พระองค์ ได้แก่ พ่อขุนผาเมืองและพ่อขุนบางกลางหาว (ภายหลังทรงได้รับการสถาปนาพระนามใหม่เป็น พ่อขุนศรีอินทราทิตย์) ทั้งสองพระองค์ได้ร่วมมือกันขับไล่ ขอมสบาดโขลญลำพง ที่เข้ายึดครองสุโขทัยไว้ ก่อนที่พ่อขุนผาเมืองจะอภิเษกพ่อขุนบางกลางหาวเป็นกษัตริย์สุโขทัย และสามารถดำรงอาณาจักรไว้ได้ราว 200 ปี ก่อนจะถูกรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรอยุธยาในเวลาต่อมา

ระบอบการปกครองสมัยสุโขทัย

1.การปกครองสมัยสุโขทัยตอนต้น เป็นการปกครองแบบ ‘ปิตุราชา’ หรือ ‘การปกครองแบบพ่อปกครองลูก’ ผู้ปกครองจะมีความใกล้ชิดกับประชาชนเหมือนบิดาดูแลบุตร มีการรับฟังเรื่องทุกข์ร้อนและให้ความยุติธรรม

สิ่งที่บ่งบอกถึงลักษณะการปกครองแบบปิตุราชาในสมัยสุโขทัยตอนต้น ได้แก่:

• ธรรมเนียมการแขวนกระดิ่งไว้หน้าพระราชวังเพื่อให้ประชาชนสามารถร้องทุกข์ได้โดยตรง
• ใช้คำนำหน้าว่า 'พ่อขุน' ในการเรียกพระมหากษัตริย์ เช่น พ่อขุนรามคำแหง, พ่อขุนศรีอินทราทิตย์
• พระแท่นมนังคศิลาอาสน์ แท่นศิลาที่ใช้เป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์ในพิธีกรรม การว่าราชการ และการตัดสินข้อพิพาทของประชาชน ซึ่งบ่งบอกถึงความสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดและแน่นแฟ้นระหว่างพระมหากษัตริย์กับประชาชน

2.การปกครองสมัยสุโขทัยตอนปลาย หรือในสมัยของ พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไท) ได้เปลี่ยนจากระบอบ "พ่อปกครองลูก" มาเป็นแบบ "ธรรมราชา" ซึ่งพระมหากษัตริย์จะทรงปกครองโดยยึดหลักทศพิธราชธรรม

การปกครองเมืองสมัยสุโขทัย

การปกครองเมืองสามารถแบ่งเขตออกได้เป็น 4 ชั้น ได้แก่ เมืองราชธานี, เมืองลูกหลวง, เมืองชั้นนอก (เมืองพระยามหานคร) และ เมืองประเทศราช โดยมีความแตกต่างกันดังนี้:

• เมืองราชธานีหรือเมืองหลวง มีกรุงสุโขทัยเป็นราชธานีและเป็นศูนย์กลางการปกครอง
• เมืองลูกหลวง เป็นเมืองหน้าด่านหรือหัวเมืองชั้นใน ที่ตั้งอยู่รอบราชธานีทั้ง 4 ทิศ ได้แก่ เมืองศรีสัชนาลัย, เมืองสองแคว, เมืองนครชุม และเมืองสระหลวง ซึ่งปกครองโดยเจ้านายเชื้อพระวงศ์ที่ได้รับการแต่งตั้งจากพระมหากษัตริย์
• เมืองพระยามหานคร หรือหัวเมืองชั้นนอก ตั้งอยู่ถัดออกไปจากเมืองลูกหลวง ได้แก่ เมืองปัว, เมืองเชียงทอง และเมืองพระบาง
• เมืองประเทศราช เป็นเมืองที่มีการปกครองตนเอง แต่ยังคงส่งเครื่องราชบรรณาการเพื่อแสดงความสัมพันธ์และสถานะการเป็นเมืองขึ้นของสุโขทัย

สภาพเศรษฐกิจและสังคมสมัยสุขโขทัย

• ด้านเกษตรกรรม: มีการทำนา ทำสวน โดยเน้นการปลูกพืชผล เช่น มะม่วง มะพร้าว หรือหมากพลู เนื่องจากสภาพอากาศที่แห้งแล้งและฝนตกน้อย อาณาจักรจึงมีการสร้างระบบชลประทานขึ้นมาช่วยในการเกษตร ได้แก่ สรีดภงส์ หรือทำนบกั้นน้ำ และตระพัง ซึ่งเป็นสระน้ำที่ประชาชนสามารถนำน้ำมาใช้ได้ นอกจากนี้ยังมีการมอบกรรมสิทธิ์ที่ดินให้กับประชาชนที่ทำการเกษตร

• ด้านหัตถกรรม: โดดเด่นเรื่องการทำ เครื่องสังคโลก ที่มีลวดลายสวยงามจนกลายเป็นสินค้าสำคัญของสมัยสุโขทัย

• ด้านการค้าขาย: มีลักษณะเป็น "การค้าเสรี" มีการค้าขายทั้งภายในและภายนอกประเทศ สินค้ามีตั้งแต่เครื่องเทศ ของป่า ไปจนถึงผ้าไหม ผ้าทอ และเครื่องเหล็ก

ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ

สุโขทัยมีความสัมพันธ์กับดินแดนต่างๆ ดังนี้:

• ลังกา: อาณาจักรสุโขทัยมีความสัมพันธ์กับลังกาผ่านเมืองนครศรีธรรมราช ส่วนใหญ่เป็นความสัมพันธ์ในด้านพระพุทธศาสนา มีการส่งพระภิกษุไปศึกษาพระไตรปิฎกที่ลังกา และอัญเชิญพระพุทธสิหิงค์มาประดิษฐานในไทย

• จีน: ความสัมพันธ์ระหว่างจีนและอาณาจักรสุโขทัยเริ่มต้นขึ้นในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช โดยเป็นความสัมพันธ์ในระบบ "บรรณาการ" (Tribute) ซึ่งในไทยเรียกว่า จิ้มก้อง นอกจากนี้ยังได้มีการนำเทคโนโลยีการผลิตเครื่องถ้วยจากจีนมาพัฒนาเครื่องสังคโลกของสุโขทัยจนกลายเป็นเอกลักษณ์

• มอญ: มอญมีความสัมพันธ์กับอาณาจักรสุโขทัยในแบบเครือญาติ มีความสำคัญทั้งด้านการเมือง พระพุทธศาสนา และการค้า โดยเป็นเมืองท่าสำคัญที่ใช้ส่งออกสินค้า

• ล้านนา: อาณาจักรสุโขทัยและล้านนามีความสัมพันธ์แบบเป็นพันธมิตร มีการแลกเปลี่ยนทางศาสนา โดยล้านนาได้รับพระพุทธศาสนาจากอาณาจักรสุโขทัยไปเผยแผ่

• อยุธยา: ความสัมพันธ์ระหว่างสองอาณาจักรเริ่มต้นจากการทำสงครามเพื่อแย่งชิงอำนาจ ก่อนที่สุโขทัยจะตกเป็นประเทศราชของอยุธยาและถูกผนวกรวมในที่สุด

ชวนมาศึกษาเรื่องอาณาจักรสุโขทัยแบบเจาะลึก ด้วยเนื้อหาที่เข้าใจง่าย เรียนสนุกอีกมากมาย ได้ที่รายการ ห้องเรียนติวเข้มมัธยม ทาง Website: www.ALTV.tv/Mattayom ติดตามข่าวสารทาง Facebook: www.fb.com/ALTV4